''Yüzyıllar içinde karanlığa gömülüp yiten yöreler vardır. Ama farklı olanlar, attıkları her taşın sesi yüzyıllar boyunca yankılananlar da vardır!''

Rusya Bilimler Akademisi  akademisyeni ve tanınmış bilim insanı Şevcen Ashad, Adıgelerin tarihine ilişkin kitabını ünlü şair İlya Selvinskiy’in bu dizeleriyle açıyor.

Tanınmış Rus tarihçi N. M. Karamzin’e (1766 – 1836) ilişkin A. S. Puşkin şöyle yazmıştır: “Rusya Devletinin Tarihi”, büyük yazarın bir yapıtı değil sadece, gerçekçi bu kişi, bu yapıtıyla büyük bir yiğitlik de gösterdi”. Bu yapıt sayesinde Rusya Avrupa’da tanındı. I. Petro öncesinde ülkemizden (devletimizden) kötü söz edilirken, Nikolay Karamzin’in kitabı sayesinde görüşler değişti, kitap Avrupa dillerine ve Çinceye de çevrildi.

Bu sözler akademisyen ve Profesör Şevcen Ashad’ın iki cilt halinde yayımlanan “Adıgexer” (Adıgeler/Çerkesler) adlı yapıtı için de söylenebilir. Kitap gerçekçi, bilimsel, kaliteli ve yiğitçe bir dille yazıldı.

“Adıgeler” adlı iki ciltlik kitabı gözden geçirenlerden biri de benim, bu bakımdan yeryüzündeki en eski uluslardan birinin Adgeler olduğunu belirtmeliyim. Eski Grek (Yunan) belgelerinde, en çok da “tarihin babası” denen Heredot’un (MÖ 484 – 425) yazdıklarında Adıgelere ilişkin çok sayıda bilgi bulunuyor. Heredot’un düşünüş biçimi de ilginçtir, ona göre büyük ya da küçük ulus yoktur – “eskiden büyük ulus olanlar şimdilerde küçük ulus haline geldiler, aynı biçimde küçükler de büyük oldular”. Gerçekçi, çok gerçek…

Belirtmem gereken ikinci nokta, yazar bu bilimse yapıtı yazmak için 1700 adet belgeden yararlandı. (Monografiler, ansiklopediler, konferans belgeleri, değişik dergiler, vd)

Şevcen Ashad Rusya, Kuzey Kafkasya ve dış ülkelerdeki 15 arşive, 300 vakıf arşivine girdi ve çalıştı. Bunlar arasında Rusya İmparatorluğu (Rusya Federasyonu) dış politika arşivi, Rusya Federasyonu Hükümet Arşivi, Rusya sosyal ve politik tarihi arşivi, Rusya Devlet Ordu Tarihi Arşivi, Gürcistan Merkezi Devlet Tarih Arşivi ve diğerleri sayılabilir. Bu sayede Şevcen Ashad Rusya’da yaşayan Adıgelere (Çerkeslere) ilişkin büyük bir çalışma ortaya koymayı başardı, gurur verici bir başarıdır bu.

“Adıgeler” adlı 1620 sayfalık ve iki ciltlik kitap Kafkasya’nın yerli halkı (чIыдэлъф) olan Adıgelerin tarihini dile getiriyor. Şevcen Ashad Adıgelerin tarihi konusunda kitap yazmış olanları da unutmamış, bunlar – Negume Şor, Sultan Han-cerıy, Siĥu Seferbıy, Fedor Şerbin, Valentin Gardanov, Georgiy Dzidzariye, vd, günümüz bilim insanları da unutulmamış. Sözgelimi, Şevcen, Sihu Seferbıy’ın çalışmalarına 30 kez değiniyor. Yazar, Kabardeyli, Çerkesiyeli ve Adıgeyli bilim insanlarının monografilerinden de yararlanıyor.

Yazar 752 sayfalık birinci ciltte “Adıgelerin türeyişi, Adıgelerin eski tarihlerde yer alış şekli” ele alınıyor. Kitap 10 bölümden oluşuyor, 4 paragraf ile 18 paragraf arası bir genişlikte. Kitap ilk insan ilişkilerini ele alarak giriş yapıyor – Taş çağı, Neolit, Enolit, Bronz, en son Demir çağı. Şevcen Ashad’ın böyle bir yöntem izlemesi Adıgelerin yeryüzündeki en eski uluslardan biri olduğunu bir kez daha vurgulamak içindir.

868 sayfalık ikinci cilt “Adıge Devlet Örgütlenmesi” adlı büyük bir bölümle başlıyor, hepsi dört bölüm, her bir bölümde 2 ile 9 arası paragraf yer alıyor. Böylesine bölümler genişliğince ikinci ciltte de yer alıyor.

1. “Adıgelerin türeyişine, tarihsel kökenine ilişkin halk söylentilerinden seçmeler ve bunların anlattığı şeyler”; 

2. “Adıgelerde dini inanışlar”, ayrı olarak “Adıgeler ve İslam dini” adlı bölüm 8 paragraf tutarında;

3. “Adıgeler ve tutsaklık sorunları”;

4. “Adıgelerin sosyal yaşamı ve kültürü”, bunun neyi içerdiği, Adıgelerin moral kaynakları ve değerleri, gelenek, görenek ve karakterlerinin niteliği, değişik yönlü bilimsel kazanımları;

5. “Adıgelerin anadili ve yazı dili”;

6. “Adıgeler, spor yarışmalarında başarılılar”;

7. “Günümüzde Adıgelerin yeryüzündeki dağılma durumu”;

8. “Özel ad ve yer adı: Adıgelerin toprağına bağlı özel isimler ve tarihi arka sahneleri”.

Yazar yararlandığı kaynakları kitabının sonunda verdi. İki cilde ek olarak “Şevcen Mos ile Goşevnaye’yi öldürenlerin yargılanışına ilişkin belgeler de sunuluyor. Yargı süreci Hakurınehable köyünde 13 Ocak – 19 Ocak 1926 arasında sürdü.

Şevcen Ashad’ın “Adıgeler” adlı kitabında abartı yok, Adıge ulusunun kültürü ile tarihi olduğu gibi, değişik sübjektif bakış açılarını ve yalancı kitapları dışlayarak, Adıge ulusunun izlediği çok ağır ve zorlu tarihsel yolculuğa saygı duyuran bir kuruluş biçimine sahip.

Pek çok olaya, unutulmuş sorunlara ilişkin yüzlerce belge Adıgeler (Çerkesler) için bulundu. Bu çalışmanın yazarlarımızca dikkate alınacağına, Adıgelerin tarihini doğru anlatan kitaplar yayımlanmasına yol açacağını umuyorum.

Kafkas Savaşı ilginç bir devlet olan Çerkesiye’yi temelinden yıktı ve dağıttı. Y. A. Gordin “Yeryüzünde oluşan doğa olayları ve değişimler sonucu Atlantis Atlas Okyanusu’na gömüldü” der. Tarihi Çerkesya da askeri ve politik saldırı ve felaketler sonucu  yok oldu… Adıge topluluklarının yaşadıkları topraklar verimli ve zengindi, bu insanların kültürleri de güzeldi. Avrupa’dan gelenler   Adıgelerin yaşam düzenlerini ve ilişkilerini ilginç buluyorlardı. Bütün bunları darmadağın edenler hiçbir haklı gerekçe bulamaz ve uyduramazlar”. Bütün bir Adıge dünyası toptan ülkesinden kovuldu, yüz elli yılı aşkın bir süre geçmiş olduğu halde, yaşadıkları ülkeleri değil, “Eski yurt” (Хэкужъ) dedikleri yeri “Anayurt” olarak görüyorlar ve özlüyorlar. Sadece Kafkasya’yı anayurt olarak görüyorlar! Şevcen Ashad bu ilginç dünyayı betimlemeyi, tanıtmayı başarmış bulunuyor.

Hazret oğlu Şevcen Ashad, Rusya Bilimler Akademisi akademisyeni, biyoloji doktoru, profesör, Rusya Federasyonu tanınmış bilim insanı, D. N. Pryanişnikov adlı Rusya Federasyonu tarım kimyası kurumu ödülü sahibi, RF Yüksek Eğitim çalışanı, Adıge Cumhuriyeti Tarım Hizmetleri fahri işçisi, Adıge Cumhuriyeti Devlet Başarı ödülü sahibi, Kuban ili Emek Kahramanı.

Açumıj Kazbek,Tarih bilimleri doktoru- Adıge mak, 12 Eylül 2023

Kaynak: https://adygvoice.ru/2023/09/12/%d0%b0%d0%b4%d1%8b%d0%b3%d1%8d%d1%85%d1%8d%d1%80/?fbclid=IwAR3BmA7sWm8YAsIEofKsBb6BGrL37pTrNgY5_NenSSAfL3e7kTNnja0jd9o

Çeviri:Hapi Cevdet Yıldız.

Cherkessia.net, 12 Eylül 2023