Her halkın kendi bayramları vardır. Herkesin sabırsızlıkla beklediği yeni yıl, her zaman dünyanın her yerinde yapılan kutlamalarla aynı değildir.     

 

Rusya Bilimler Akademisi Medeniyet ve Bölgesel Araştırmalar Merkezi Kıdemli Araştırmacısı, Tarih Bilimleri Doktoru , Moskova Hükümeti Milliyetler Konseyi uzmanı Naima Neflyaşeva, Çerkeslerin  başlıca kutlamaları hakkında  "Aif-Yug"ya  konuştu. 

 

 

Çiftçiler Onuru

 

Fatima Şewcen, " Aif-Yug ": Naima, Çerkesler arasında genellikle hangi bayramlar kutlanırdı?

 

Naima Neflyaşeva: Geleneksel Çerkes (Adıge) kültüründe, tatil zamanı ile  günlük yaşam zamanı mükemmel bir şekilde dengelenmiştir.

 

Günlük hayatın akışını kesintiye uğratan kutlamalar, insanlara duygusal ve psikolojik rahatlama sağlar, bu sayede toplumun istikrarı ve tarihsel hafızanın sürekliliği, klan ve ailenin birliği korunur. Ayrıca eğitici bir işlev taşır, milli kültürel faaliyetler  kutlamalar aracılığıyla sergilenir.

 

Çerkesler toprağa karşı çok hassas ve dikkatli bir tutum geliştirdiler, bu nedenle tarımla ilgili bayramlar özel bir yer işgal etti. Örneğin, ilk karık yapma töreni özellikle göze çarpıyordu. Bahar saha çalışmalarının başarılı bir şekilde tamamlanması ve çiftçilerin köylerine dönüşleri, aynı zamanda büyük bir bahar kutlamasıydı "вакуэихьэж" (çiftçilerin dönüşü olarak tercüme edildi).

 

Çiftçiler, köye ulaşmadan önce, sembolik olarak pulluklarla daire içine alınmış bir kamp kurdular.  Aralarında her zaman bir "ajegafe"(ажэгъафэ) vardı. Kılık değiştirmiş neşeli bir adam, boynuzlu ve beyaz sakallı keçeden yapılmış maskeli genç adam çiftçileri dinlenme saatlerinde eğlendiriyordu.

 

Bazı çiftçiler, kılık değiştirmiş "ajegafe" ile birlikte köye giderler, avluları dolaşıp yiyecek toplayarak kampa geri dönerlerdi. Bayram birkaç gün boyunca kutlanırdı, bol miktarda yiyecek,  gelecek yıl için zengin bir hasat ve refahı simgelediği için mutlaka cömert sofralar kurulurdu.  Mütevazı bir servete sahip insanların ve hatta hiç tanımadıkları yabancı kişilerin de kurulu masalarında olmasını sağlamaya çalıştılar. Bayramlarda her zaman dans ve spor etkinlikleri eşlik etmiştir.

 

 Pagan tanrıların şerefine

 

-Çerkesler çok uzun süre pagan ayinlerini uyguladılar. En önemlileri hangileriydi?

 

-Evet, İslam'ın kabulünden  önce Çerkes panteonu tanrılarının onuruna yapılan törenler yaygındı. Örneğin, ana tanrı  ve en güçlü figür  olan  Тха (Тхашхо) (evrenin ve her şeyin yaratıcısı), sonbahar ekinoksundan sonraki ilk Perşembe, yılın Sonbahar bayramı olarak adanmıştır.

 

Мэзытхьэ (ormanlar ve avcılık tanrısı), Шыблэ (gök gürültüsü ve şimşek tanrısı), Зекуэтхьэ (yolculuk ve binicilik tanrısı) ve diğer tanrıların kendilerine özgü ritüelleri vardı.

 

Ayrıca, ekili tarımın koruyucusu olan bereket tanrısı Thağaleg (Тхьэгъэлэдж) hakkında da söylemek isterim.

 

Folklor metinlerinde, Nartlara çok şey öğreten, olağanüstü fiziksel gücüyle ayırt edilen ilk ve en iyi toprağı işleyen, ekip biçen olarak temsil ediliyor. (Editörden: Nartlar, Çerkes halkının destanlarında kahramanlıklar sergileyen güçlü kahramanlardır). Bana göre Nart destanının son derece güncel bir efsanesi Thağaleg ile bağlantılıdır. O, Nartlara, bir tanesinin bile  bütün halkı  besleyebilecek darı tohumları verir. Kahramanlara tohumları özenle saklamalarını, aksi takdirde bütün insanların ölümüne neden olacağını vasiyet eder. Nartların bakır ambarında darı tohumlarını gece gündüz korumasına rağmen, sinsi canavar Yeminej (Еминеж)  tarafından kaçırıldı. Ancak Nart destanlarının ana kahramanı Sosruko bir çok engeli aşarak darıyı geri getirdi. Fiziksel gücünden daha çok, zekaya, bilgeliğe ve bu yolda kendisine yardımcı olan farklı kişilerle iyi geçinme yeteneğine önem verdi.

 

Bu tahıl tanelerini, tarihsel dönüşümlerin bir sonucu olarak çok büyük kayıpları olan, ancak halkın bilgeliği, kültüre yeni bir ivme kazandırabilen Çerkes kültürünün bir sembolü olarak görüyorum. 

 

Thağaleg'in sembolik tohumlarının filizlenip filizlenmeyeceği, yüksek teknoloji modern küresel dünyada nasıl yer alacağı  bize bağlıdır.

 

Geleneksel Çerkes yeni yılı, bahar ekinoksunun olduğu 21 Mart'a denk gelir.

 

-Bu geleneklerden hangileri günümüze kadar gelmiştir?

 

-Mesela,  Çerkeslerde bir ritüel dizisi  bir çocuğun doğumuyla  ilişkilidir. Bir çocuğun doğumunun onuruna, danslarla, ritüel oyunlarla ve sofralar kurularak  bir kutlama düzenlenir. Ayrıca, çocuğu beşiğe yatırma ritüeli, yürümeye başlayan çocuk için düzenlenen ritüel, çocuğun ilk saç kesimi ritüeli vb. Bunların hepsi bugün de uygulanmaktadır. 

 

Çerkesler İslamiyet’in  kabulüyle birlikte   Müslüman bayramları kutlamaya başladılar. 

 

Ramazan ayında orucun sona erdiğini gösteren Ramazan Bayramı ve  Mekke’ye,Medine’ye Hac ziyaretinden kısa süre sonra Müslümanlar tarafından kutlanan kurban bayramıdır.

 

Bayrak  nasıl iade edildi ?

 

-Sovyet dönemi  Çerkeslere yeni önemli günler getirdi mi?

 

-Elbette! Çerkeslerin,genel olarak geleneksel kültürde olduğu gibi bayram kültürü  de dinamiklere tabidir. Her zaman bayramlarını belirler. Bazıları geçmişte kaldı, ancak açıklamaları tarihi kaynaklarda korundu. Bazıları da 1920'lerde olduğu gibi yeni politik ve ideolojik taleplerin etkisi altında ortaya çıktı.

 

Adıgey'de, başta at yarışı olmak üzere geleneksel kültürün birçok unsurunu birleştiren yeni Sovyet dönemi kutlamalar inşa edildi.

 

Örneğin Haziran 1926'da, dönemin Adıgey (Çerkesya) Özerk Bölgesi, 1864 Kafkas Savaşı sırasında el konulan Çerkes alt etnik gruplarından Şapsığların bayrağı törenle karşılandı.

 

Tiflis Müzesi'nde muhafaza edildi. Temmuz 1922'de özerk bölgenin kurulmasından sonra, Şapsığlar  babalarını ve dedelerin bayrağının bulunması ve iade edilmesi isteğiyle AAO'nun bölgesel yürütme komitesi başkanı Şıhamçerıy Hakurate 'ye başvuruda bulundu. Met Tıhutıhu ve Aslan Bjasso Gürcistan'a gönderildi, bayrağı Adıgey'e geri getirdiler.Arşiv kaynakları bu olayla ilgili bilgileri korumuş, hatta insanları saran duyguları bile aktarılmıştır. Krasnıdar’da  200 atlı ve Adıgey’in tüm bölgelerinden temsilcilerin bulunduğu heyet tarafından karşılandı.

 

Bu vesileyle,Afıps,Panahes,Haştuk,Pseytuk köylerinde ve Adıgey’in bir çok bölgesel merkezinde dans ve at yarışlarıyla üç günlük görkemli bir kutlama gerçekleştirildi.

 

Noel ağacı yerine ne olur?

 

-Naima, Çerkesler  yeni yılı nasıl kutladılar? Masaya  neler servis ediliyordu?

 

-Geleneksel Çerkes yeni yılı, 21 Mart ilkbahar ekinoksu gününe  denk geliyor. 21. yüzyılın başlarında kutlama neredeyse unutulmuştu.  Ancak Adıgey'de yeniden canlandırılarak, 2009'dan bu yana resmi bir Cumhuriyet bayramı olarak kabul edildi.

 

Maykop’ta yapılan kutlamalara şenlikler, danslar, tiyatro gösterileri eşlik ediyor. Elbette, sıcak çay ve Çerkes ikramları olan şelame, yuvarlak çörekler olmazsa olmazlarıdır. Herkes yeni yılı açık bir şekilde kabullenmiyor, yapaylığı ve pagan içeriğinden dolayı kınıyor.  Bana öyle geliyor ki, orijinal anlamını çoktan kaybetmiş, sadece etnografik bir temsiliyete dönüşmüştür.

 

İlginçtir ki, son üç yıldır bazı Çerkesler eski dığeğaze (дыгъэгъазэ )  bayramına geri dönüyorlar. Kış gün dönümü ile bağlantılı olarak 22-23 Aralık gecesi kutlanır. 19. yüzyılda bu kutlamanın açıklamalarına göre, hem aile içinde hem de köyün tüm sakinleri tarafından kutlandı. Toplu etkinliğin ana figürü,  duaların sunulduğu eski tanrı  Sozereş’i sembolize eden, ahşap gövdeli yaşlı bir adamdı. Sozereş'in Çerkes  mitolojisinde birçok görevi vardır, ancak bu bağlamda çiftçilerin ve ocağın koruyucusu olarak hareket ediyor. 

 

Her ailede, 22 Aralık akşamı, bir alıç (veya genç bir armut ağacı) gövdesini avluda yedi dalla süslemek gelenekseldi. Her bir dala bir mum yerleştirilir ve gövdenin üst kısmına yuvarlak füme peyniri asılarak süslenir. Bu şekilde, aile üyelerinin el ele tutuşarak etrafında döndüğü  eve bir ağaç gövdesi yerleştirildi. Üzerindeki  mumları ailedeki evli kadınların en küçüğü tarafından yakıldı. Evde evli kadınların yokluğunda en küçük kız mumları yaktı. Eğer kutlama sadece erkekler tarafından yapıldıysa, o zaman katılanların en küçüğü bunu yaptı.

 

Bundan sonra, ailenin en yaşlı ve en saygın üyesi (bazı kaynaklara göre evin hanımı) Sozereş'e hitaben törenin şükür duasını okurdu. Bu geceyi ailenizle ya da arkadaşlarınızla geçirmeliydiniz.

 

Bugün, elbette, ahşap, yaşlılar, peynirli ağaç dalları ve toplu dualar geçmişte kaldı. Şimdi daha çok bir aile kutlaması olarak, en değerli şeyi sıcaklık ve birlik atmosferini yaratıyor. İste bu yüzden talep görüyor. Belki de güzel bir geleceği vardır. Yeni takvim tarihleri kutlamalar arasında yerini alacaktır.

 

Bu arada, Çerkesler arasında bir çocuğun doğumu "füme peynir bağlama" oyunu yarışmasıyla kutladılar. Avluda, sekiz metreye kadar  yükseklikte iki direk enine güçlendirilmiş sütun hazırlanırdı. Füme peynir bağlıyorlardı, yanında yağlı bir deri ip vardı. Yarışmacılar peynire giden ipe asılarak peynire ulaşması bir ısırık alması gerekiyordu. Bunun için bir ödül (kese,gömlek,dizgin vb.)  almalıydı.   Çocuğun doğumundan birkaç gün sonra, "bebeği beşiğe bağlama" töreni  düzenlendi. En mutlu çocukların, alıç ağacından yapılmış ve nehrin karşısından aktarılmamış bir beşikte büyüdüğüne inanılıyordu. Çerkeslere  göre, alıç ağacı  büyük bir canlılığa, güce ve "iyiliğe" sahipti.

 

Kaynak: https://kuban.aif.ru/ny/vmesto_yolki_so_zvezdoy_-_boyaryshnik_s_syrom_kak_cherkesy_otmechayut_novyy_god

 

Çeviri: Beşto Yılmaz Beştepe

 

Cherkessia.net,22 Mart 2022