Uzun bir aradan sonra Rusya Federasyon'u genelinde 2020'de nüfus sayımı yapılacak. Üç ayrı idari yapı ve Sovyet imali 4 ayrı sun'i etnik isim altında Rusya Federasyonu'nda yaşayan Çerkes (Adıge) halkı, 2020 sayımında kendini "Çerkes" olarak beyan etmek için kampanya başlattı. Bu kampanyanın tarihi, etnik, lingustik realiteler temelinde olması merkezde Kremlin çevresi ile Çerkeslerin yaşadığı cumhuriyet ve bölgelerdeki bazı kesimlerde büyük bir rahatsızlık oluşturdu.

Çerkeslerin ulusal bütünlük içinde, haklarını arama iradesinin somut olarak ortaya çıkmasıyla Kremlin mutlaka karşı hamleler yapacaktır. Bu konuda başlayan kampanyanın dış güç (ABD, AB, Gürcistan, Ukrayna vs) destekli olduğu iftirası ile karalamak için kadrolu ve gönüllü Rus ve yerel megafonlarını devreye sokarak, bu kampanyayı baltalamak isteyecektir. Zaten bu konuda uzun süredir, özellikle Çerkes diasporasının olduğu çeşitli ülkelerde "Çerkes Ulusal Bilincinin" ortaya çıkmasına karşı çeşitli adımlar atılmaktadır.

Ancak Çerkesler, yaşadıkları cumhuriyetleri, Çerkes dilini ve ortak etnoloji olan Çerkes adını korumak için yeni bir oluşuma gittiler. Bu oluşum, 2014 Soçi Olimpiyatları sürecinde ortaya çıkan Çerkes (Adıge) passioner itki'sinin güçlenerek ivme kazandığını gösteriyor ( http://www.cherkessia.net/news_detail.php?id=7465 )

Bu oluşum "ulusal stratejik planlı bir yol yürütecek, Çerkes halk örgütlerini pekiştirecek, halkın ulusal bilgi alanındaki eylemlerinin etkinliğini artıracak, siyasi ve ekonomik alanların yanı sıra çağdaş zorluklara karşı ortak direniş ve koruyucu mekanizmaların güçlendirilmesi için çalışacak" ( http://www.cherkessia.net/news_detail.php?id=7464 )

Madina Hakuşeva'nın da belirttiği üzere, Moskova'nın Çerkes Ulusunu alt gruplara ayırması, yalnızca tipik bir böl ve yönet emperyalist stratejiyi temsil etmekle kalmayıp, aynı zamanda alt grupların dilini ve kimliğini riske sokuyor.                                     (http://www.cherkessia.net/news_detail.php?id=7457 )

Bunun yanında, Rusya'nın etnik mühendislik çalışmaları bilinen bir şeydir. Kremlin, federasyon içinde yaşayan diğer halkları bölme eğiliminde iken Rus Etnik yapısı içindeki alt-grupların (Don Cossakları, Kuban Cossakları gibi) özgün isimleri ile var olma isteğine karşıda baskı uygulamaktadır. Bunun yanında uzun süredir bir çok sayımda Rus olarak yazılmış, Rusya Federasyon'unun çeşitli yerlerine dağılmış on milyonlarca Ukraynalının varlığıda bir sır değildir. Günümüzde Kremlin'in etnik mühendislik işlerinin başındaki kişinin Putin'in baş danışmanlarından akademisyen Valeri Tişkov olduğunu biliyoruz (http://www.cherkessia.net/news_detail.php?id=7455).

Diğer taraftan, Rusya Federasyon'u içindeki Çerkeslerin, 2020'de bu yönde irade göstereceğini çok daha önce gören Kremlin, Çerkesler üzerinde de çeşitli etnik mühendislik projeleri ile çalışmalar başlatmıştır**.  Kremlin'in bu çalışmalarına ek olarak Abhazya vatandaşı David Dasania'nın başlattığı "Adıge - Abhaz halkı/halkları diasporası projesi" de benzer bir çalışmadır. Bahsi geçen Abhazya vatandaşının bu yönde Türkiye, Ürdün ve Lübnan Çerkes diasporalarında projesi kapsamında geziler yaptığı bilinmektedir.

Prof. Almir Abreg'in sözlerinin türkçesi: ''Kimin ne kadar çaba sarf edeceği önemli değildir. Gözlerimizin önünde, bu ÇERKES -ADIGE kalesini yok etmek için girişimlerde bulunuluyor. İşe yaramaz, çünkü bu insanlar şunu anlamıyor. Adıge olmak için Çerkes olmak, Çerkes olmak için de Adıge olmak gerekir." 

Bahsi geçen araştırmacı kimlikli Abhaz vatandaşının, Çerkes etnonimi hakkındaki görüşleri, takip edenlerin malumudur. Rahmetli "Büyük Çerkes Thamatesi" Almir Abreg'in sağlığında dahi "bir gün Çerkes'in sadece Adıge olmadığını, Abhaz ve Abazinlerinde Çerkes olduğunu kabul ettireceğini" hakaretamiz bir ifade ile iddia etmişti. 

Şöyle demişti Bay Dasania Büyük Çerkes Thamatesi rahmetli Almir Abreg'e: "Sana acıyorum Almir, sen güvenilir bir tarihçimisin-/kaynaklara artık güvenmiyor musun? Kanıtlayabilir misin Çerkes Adıge midir? Aman Tanrım!! Nasıl da kendini beğenmiş!! Ben yüzüyorum? (demiş, Я праваю? demesi gerekirdi, ben yanlış mıyım? demektir, düzeltmiş olayım). Eveeet!! Abhazların dediği gibi, kürek kemiği üzerinde yatan insanlar, üstte olduklarını söylerler. Zaman gösterecek hangimiz haklı " 

İşte Bay Dasania, Çerkes adının, tüm tarihi gerçeklere rağmen, "Adıge" adının karşılığı olduğu gerçeğine bu sözler ile savaş açmıştı, üstelik "Çerkes'in Adıge olduğunu ispatlayabilir misin?" sorusunu trajikomiklik içinde, neyin ne olduğunu sayın Dasania ve çevresinden kat be kat daha iyi bilen bir bilimadamına sorarak. D. Dasania, o günden bu güne, bu konuda kendince sıkı bir çalışma içindedir. Yanlızda değildir, onunla aynı uğraş içinde olan pek çok kişi, zümre ve grupta vardır. Bu linkte David Dasania'nın Çerkes etnonimini "Adıge-Abhaz" (Dasania'nın ifadesi ile черкесы-абхазоадыгские народы) şeklinde, tarihe, etnolojiye ve lingustiğe taklalar attırarak gösterme çalışmalarından bir örnek vardır. ( https://abaza-front.livejournal.com/10374.html ). Bunun yanında "Всемирный Архив Абхазо-Адыгских (Черкесских) и Кавказских Народов World Archive of the Abkhaz-Adyg" ifadeleri ile Çerkes (Abhaz-o-Adıge) diyerek videolar paylaşmaktadır ( https://www.google.com/url… ).

Neticede Çerkes adının tek karşılığının Adıge olduğu gerçeğini örtmek için mutlaka birileri bu tür çalışmalar yapacaktır. Ancak onların bu tür çalışmalar ile izhar olmuş gizlenemez amaçlarını bildiğimiz için asla ve kat'a bu kişilere ve gruplara elbette başarılar dilemiyoruz. Bütün dünya literatüründe Adıge'nin karşılığı Çerkes, Çerkes'in karşılığı Adıge'dir.

19. yüzyılda Çerkesler ile ilgili ciddi etnografik bilgiler veren J. Bell'de Çerkeslerin "Adıge" olduğunu açık bir şekilde belirtmektedir. Aynı dönemde günümüz Abhazları ise Avrupa kaynaklarında "Azra" olarak anılıyordu. Yani Çerkes (Adıge) ve Azra (Apsuwa) iki farklı ulustu. "Çerkesler Abhaz-Adıgeler'dir" iddiasında bulunanlar bu gerçeği dahi göremiyorlar.

15. yüzyılda Josaphat Barbaro'yu da kaynak alan Thunmann bu konuda şöyle yazmıştı: "Bu Çerkesler kendilerine Adıge diyor. Yunanlılar ve İtalyanlar onlara Zikh, Ruslar - Yas diyorlar. Onlar da As olarak biliniyorlardı. Şimdi bile Taman ve diğer adaların sakinleri Ruslar arasında Yaslar olarak biliniyor. Tatarlar onlara Adalılar, Türkler ise Kara-Çerkesler diyor. Mesela Adalı, Agyan, Boşadukh, Hatukay, Kemerguy, Besleney vb. gibi farklı adlarda kabilelere ayrılırlar. Üç sınıfa sahiptirler: soylular, vassallar ve köleler: Her iki Kabarda'daki akrabalarının lehçesinden biraz farklı konuşuyorlar. Ancak Avkhasların diliyle anlaşılmaz ve akrabalık temelinde ondan tamamen farklıdır. Çerkescenin genel olarak, dünyadaki herhangi bir dille ilişkisi yok. Çok gırtlaksı ama rahatsız edici değil." (Çeviri: Ö. Ç.) (1)

Görüldüğü gibi "Çerkes" ve "Çerkas" Josaphat Barbaro'nun (черкасские племен) yazdığına göre aynı etnonim ve Çerkesler 15. yüzyılda kendilerine "Adıge" diyorlar ve daha 15. yüzyılın dünyasında Çerkes olarak tanınıyorlardı. (2)

Thunmann'ın belirttiği Çerkes (Adıge) kabilelerinden Agyanlar yani Agueyler ise Ağuç'ıps grubunu oluşturan Kıyı Çerkesleridir. Daha 1300'lü, 1400'lü yıllarda Karadeniz kıyısında Agueylerin (Ağuç'ıpsler - Şapsığ, Abzakh, Natuhay vd. Çerkes Kabardeyler onlara Abaze Jıle diyordu ) varlığını ve onların Çerkeslerin bir kabilesi olduğunu Josaphat Barbaro net olarak bildiriyor. (Хиппихе- Kıyılı, 2)

Kara Çerkes olarak adlandırılanlarda, Kırım Tatarları'nın Adalı dediği ve Hatukayların bir alt kolu olan Taman ve Kerç boğazı adalarında yaşayan Hatuklardı (ХьэтIукъу). Yani Kara Çerkes" ifadesinin Karaçaylar ile ilgisi yoktur. Moğol ve Timur istilalarına kadar Ruslar Çerkeslere (Adıgelere), Yas (As) demişlerdi, yer yer "Kasog" etnonimini de kulandılar. 15. yüzyılda Yas (As) adı Rus dilinde anlam daralması ile Taman ve Kerç boğazı adalarında yaşayan, Tatarların Adalı dediği Hatuk kabilesi için Rusça'da kulanıldı. (1)

Thunmann'ın belirttiği bir başka Çerkes (Adıge) kabilesi olan Boşadukhlar ise Bjedığ'ular. Şunuda belirtelim Bjedığ'ular 14.-15. yüzyıllarda Şaşe (Soçi) ve Bzıp (Gagra) arasında yaşıyorlardı.

Thunmann'a göre Hatuklar (Kara Çerkesler), Agueyler (Şapsığ, Abzakh, Natuhaylar vd), Bjedığ'ular, Hatukaylar, Çemguylar ve Besleneyler Batı Çerkes lehçesinde konuşuyorlardı.

"Adalı, Agyan, Boşadukh, Hatukay, Kemerguy, Besleney vb. gibi farklı adlarda... " diyerek Batı Çerkeslerinin belli başlı kabilelerinin adını yazmış Thunman. Yani onun beyanına göre, Çerkes (Adıge) olarak daha başka kabilelerde vardı. İlginçtir ki Besleneyler de Batı Çerkesleri arasında yeralıyor. Bunun nedeni gayet açık. Şöyle ki Besleneyler Kuban'da Tegen nehrinden doğuya doğru günümüz Karaçay-Çerkesya'sında yaşıyorlardı. (1)

İtalyan Cenevizliler, 1280'den itibaren, ardından da İtalyan Venedikliler (özellikle Tana'da, Don nehri ağzında), Karadenizin tüm kıyılarında bir çok ticari koloni kurdular. Ortaçağın bu son evresine ait, İtalyan kaynakları Kuzey Kafkasya'nın ve Karadenizin doğu kıyılarının etnik ve lingustik durumunu net olarak göstermektedir. Bunun en büyük nedeni ise, İtalyanların Kuzey Kafkasya'da Karadeniz ve Dağıstan arasındaki bütün coğrafya'ya vadi vadi vakıf olmalarıdır ki, bu nedenle her kabile ve topluluğu, dilleri ve etnik yapıları ile iyi bilmekteydiler.

Thunmann'ın verdiği en önemli bilgilerden biride ortaçağda Çerkes, Adıge, Zikh ve Yas (As) adlarının sinonim yani birbirinin eş anlamlısı olması ki, bu konuda 10. yüzyıldan itibaren oldukça fazla başka kaynaklarda var. Yani, tarihi kaynaklarda Çerkes, Zikh, gibi adlar dışında Yas (As) adıda Adıge'ler için kullanıldı (Bkz. daha kapsamlı olarak, Erich Thunmann). Görüleceği üzere Çerkes, Adıge, Zikh anlamında, Ruslarca kullanılan tarihi Yas (As) etnik terimide, Çerkeslerden alınarak başka halklara maledilmek isteniyor uzun süredir. Ancak kaynaklar açık bir şekilde onların tersi gerçekler içermekte. Edmond Spencer Yaslar (As, Yazigiler) konusunda açık açık yazmaktadır ve onların Çerkes (Adıge) olduğunu açıkça belirtmektedir.

Görüldüğü üzere Çerkes (Adıge) halkı, 15. ve 16. yüzyılda, kimler olduğu konusunda hatta kabilelerine kadar çok iyi bilinen bir ulustu. Bu kadar net bir şekilde Kuzey Kafkasya'da, kabilelerine kadar o çağda bilinen başka bir halk ise yoktu. (2,3)

2020 sayımında bu bağlamda Çerkes adı, gerçek sahiplerinin (Adıgelerin) ulusal resmi adı olarak, ezici bir çoğunluğun beyanı ile uluslararası literatüre uygun gerçek şekliyle Rusya Federasyon'unda yerini alacaktır.

Son cümleleri "Büyük Çerkes Thamatesi" rahmetli Almir Abreg'in şu sözleri ile bitiriyorum; "Kimin ne kadar çaba sarf edeceği önemli değildir. Gözlerimizin önünde, bu ÇERKES -ADIGE kalesini yok etmek için girişimlerde bulunuluyor. İşe yaramaz, çünkü bu insanlar şunu anlamıyor. Adıge olmak için Çerkes, Çerkes olmak için de Adıge olmak gerekir." - Almir Abreg (Çeviri: Ö. Ç.) (4)

Açıklamalar:

* Çerkeskiy Narod : Çerkes Ulusu, Çerkes Halkı

** Soçi'de Çerkes (Adıge) ulusundan ayrı bir Vubıh halkı oluşturmak için çalışan Ruslan Berzekov'un faaliyetleri, Kabardey-Balkarya Cumhuriyet'inde DAK ve Alaşara gibi Abazin örgütlerinin faaliyetleri, Karaçay-Çerkesya'da Şarpnı Abazin örgütünün faaliyetleri bunlardan sadece bir kaçıdır.

Kaynaklar:

1- И. Тунманн Крымское ханство sayfa 62-65

https://issuu.com/mx12345/docs/tunmann-krimskoe-khanstvo/65

"Эти Черкассы называют себя адиге. Греки и итальянцы называют их цихами, русские — ясами. Они были также известны под именем ас. Еще теперь жители Тамани и других островов известны у русских под именем ясы. Татары называют их адаларами, турки — кара-черкеслер. Они разделяются на различные племена, как, например, ада, агьяни, бошадух, хатукай, кемергуй, беслини и т. д. У них есть три сословия: дворяне, вассалы и рабы. Они говорят на языке, немногим отличающемся от диалекта их соплеменников в обеих Кабардах; но от языка авхассов, в основе родственного ему, он отличается до полной непонятности. Вообще же он не имеет никакого родства ни с одним языком в мире. Он очень гортанен, но не неприятен."

Путешествие в Тану. История Таны XIV-XV вв. Иосафат Барбаро

https://aheku.net/articles/…/etnografiya/kto-takie-cherkesyi

2-Путешествие в Тану. История Таны XIV-XV вв. Иосафат Барбаро

В начале османского периода крымские ханы не имели еще никакого влияния на Кубани. Астраханские ханы претендовали быть властителями этих местностей. В действительности здесь господствовали мелкие черкасские князья или бродили черкасские орды (Partheien), никому не подчинявшиеся. Джосафат Барбаро 278 в 1487 г. называет следующие черкасские племена: 1) Кремук (Кромук), 2) Хиппихе, 3) Тетаркосса (Тартакозия), 4) Собай, 5) Хевертей 280 или Харбатей, 6) Ас или Алани. Мохаммед-Герай 281 был первым из крымских ханов, начавшим распространять здесь свое владычество. Его преемники продолжали войны с черкассами и вытесняли их все более и более. Они переселили сюда много астраханских ногаев, или уведенных ими во время войны, или ушедших с Волги и добровольно ставших под защиту крымских ханов, особенно во время и после разрушения астраханского государства.

https://issuu.com/mx12345/docs/tunmann-krimskoe-khanstvo/65

3- Зихи — называемые так на языках: простонародном (Volgare — т. е. итальянском), греческом и латинском, татарами же и турками именуемые черкесы, сами себя называют — "адига"...Язык их трудный — отличающийся от языка соседних народов и сильно гортанный ... Зихи по большей части красивы и хорошо сложены, а в Каире можно встретить людей, отличающихся величественной наружностью между мамелюками и эмирами, которые большинство которых... их племени". "Каждый день они бьются с татарами, которые окружают их со всех сторон". [LA VITA ET SITO DE SICHI, CHIAMATI CIRCASSI, Джорджио Интериано 1502г.]

https://aheku.net/articles/russian/etnografiya/kto-takie-cherkesyi?fbclid=IwAR0_eYVGpTLUVQs6nOUqnYl8LrLOWGzxGMivspMZKF6czpdiDsThlBQlSWw

4- "Это не удастся никому, какие бы усилия кто бы не предпринимал. На наших глазах предпринимаются попытки разрушить эту цитадель ЧЕРКЕС-АДЫГЭ.

Это бесполезно, эти люди так и не поняли, что, чтобы БЫТЬ АДЫГОМ НАДО БЫТЬ ЧЕРКЕСОМ, А ЧТОБЫ БЫТЬ ЧЕРКЕСОМ НАДО БЫТЬ АДЫГОМ" - Альмир Абрег (http://www.natpress.ru/index.php?newsid=945)