Bilim insanı – seleksiyoner, Adıgeler ve Kafkasya bağlamında ilk tarım bilimleri profesörü, RSFSC bilim çalışanı Ahmed oğlu Thağuşe Nuh (Тхьагъушъэ Нухьэ) doğalı 110 yıl oldu.

 

Doğumu, öğrenimi

 

Thağuşe Nuh 13 ağustos 1908 tarihinde (başka kaynaklarda, sonbaharda, ekim ayında) Tuapse ilçesindeki Aguye köyünde dünyaya geldi, sıradan bir çiftçi ailesinde büyüdü. Baba Ahmet oğlunu kentte okutmak istiyor, çıkış yolları arıyordu. Nuh köyündeki 4 yıllık okulu bitirdiğinde, babası onu üst okula (teknikum) kaydettirmek istedi, ancak tek sözcük Rusça bilmeyen çocuğu okula almadılar. Bunun üzerine baba bir Rusça öğretmen tutup bir yıl içinde oğlunun Rusça öğrenmesini sağladı, ardından Karadeniz Tarım Teknik Okulu şarap üretimi, asma (üzüm) yetiştirme ve meyve bahçeleri tesis etme bölümünde bir yıl hazırlık sınıfı eğitimi aldı, 1929 yılında pekiyi dereceyle mezun oldu.

 

 

1929 yılından 1931 yılına değin Şapsığ ilçesi (1) yürütme kurulu toprak işleri bölümü başkanlığını yaptı, 1931-1933 yıllarında bu genç uzman ilçe merkezinde baş bilimsel tarım uzmanı olarak görevlendirildi. Thağuşe Nuh elinden geldiğince Şapsığe’deki köyleri dolaşmaya, yaşlı erkek ve kadınlarla görüşmeye, eksiklikleri saptamaya ve köylülere yardımcı olmaya çalıştı, gençlere dönük olarak da, komsomol ilçe yürütme kurulu bürosuna katılmadan önce büyük bir çalışma yürüttü.

 

Eylül 1933’te Thağuşe Nuh Krasnodar Devlet Enstitüsü şarap üretimi ve asma fidanı yetiştirme bölümüne alındı, 1939 yılında enstitüyü “pekiyi” dereceyle bitirdi, meyve yetiştiriciliği konusunda yüksek diploma sahibi oldu. 1937 yılında genç yaşta parti üyeliğine kabul edildi. Nuh henüz genç yaşta olsa da, öğrenciliği sırasında yetenekli, zeki ve çalışkan biri olduğunu kanıtladı ve enstitü kadrosuna alındı. Aynı enstitüde yüksek lisans eğitimini sürdürdü.

 

Savaş başlayınca…

 

Sovyetler ülkesi halklarının gelişim çabaları, attıkları ileri adımlar acımasız İkinci Dünya Savaş yüzünden kesintiye uğradı. Thağuşe Nuh, 1941 – 1942 yıllarında Krasnodar kenti ilçelerinden birinde askerlik şubesi başkanlığı yaptı, 1942 – 1943 yıllarında da Adler MTS direktörü idi.

 

Krasnodar düşman güçlerden geri alındıktan sonra Thağuşe Nuh enstitüdeki görevine döndü, bölüm başkanı olarak, meyve bahçeleri ve üzüm bağları yetiştirme konusunda uzmanlık eğitimi vermeye başladı.

1945 yılında yüksek lisansını tamamladı. 1946 yılında “Adıge (Çerkes) elma ve armut çeşitleri” [Адыгейские (черкесские) сорта яблони и груши] adlı tezini hazırlayıp savundu. 1948’de aynı enstitüde doçent oldu. 1956 yılına değin başarılı bir çalışma sürdürdü.

 

 

Thağuşe Nuh, 1956 yılında SSCB Bilimler Akademisi’ne bağlı V. P. Komarov Botanik Enstitüsü’nde doktora öğrencisi oldu ve 1956 yılında “Adıge (Çerkes) Meyve Bahçeleri” [Адыгейские (черкесские) сады] başlıklı doktora tezini sundu.

 

İşini ilerletiyor

 

İyi bir eğitim-öğretim görmüş olan Thağuşe Nuh, çalışmalarını özenle sürdürmeye başladı. 1957 – 1978 yılları arasında Krasnodar Enstitüsü Meyve Yetiştiriciliği Bölüm Başkanı oldu. Tarım alanındaki uzmanlığını bilimsel planda hayata geçirmek için titiz bir çalışma yürüttü. Teori yanında pratik çalışma toplulukları da oluşturdu. Ulaştığı başarılı sonuçları kolayca anlaşılabilecek bir dille açıklayan el kitapları yazıp yayımladı, enstitüye bağlı başka bölümlerin de açılması için çalıştı.

 

Büyük bir bilim insanı ve seçici (seleksiyoner) profesör olarak, Thağuşe Nuh’un bilgisi dahilinde, bütün bu işler onun denetiminde olmak üzere Krasnodar Kray yöresinde meyve bahçeleri kuruldu: 6 bin dönüme fındık ve 10 bin dönüme de ceviz fidanı dikiliyor. Kuban Tarım Enstitüsü’nde meyve çeşitlerini geliştirme amaçlı bir okul deneme istasyonu (laboratuvarı) kuruluyor ve orada da çalışıyor. Thağuşe Nuh bu yıllarda Şapsığe’deki meyve bahçeciliğini, Şapsığların uyguladıkları değişik bahçecilik yöntemlerini araştırmaya, en eski dönemlerden başlayarak derinlemesine araştırmaya, incelemeye, derlemeler yapmaya ve öğrenmeye ağırlık verdi. Thağuşe Nuh, hukuksal ve tarımsal yollarla Karadeniz kıyısında, tüm Kafkasya ve Krasnodar Kray’da yetiştirilen meyve bahçelerinin çıkış yerinin, kaynağının Adıgelere-Şapsığların meyve yetiştirme yöntemlerine dayandığını kanıtlamayı başardı.

 

Thağuşe Nuh “Adıge (Çerkes) Meyve Bahçeleri” kitabını yazdı ve yayımladı, kitapta Adıgelerin yetiştirdikleri meyve türleri (чъыг лъэпкъхэр), meyve çekirdeklerini, topluca meyve ağaçlarını, tek tek de ceviz türlerini yazdı ve nasıl yetiştirileceklerini açıkladı. Thağuşe Nuh’un girişimiyle Kuban Tarım Enstitüsü’nün deneme bahçesinde en iyi fındık çeşitlerinin yetiştirildiği bir fındık bahçesi oluşturuldu.

Thağuşe Nuh’un başarılı çalışmaları sonucu Kuban yöresindeki (Krasnodar Kray) devlet meyve üretim çiftlikleri (sovhozlar) genişletildi. Slaviyanski ve Dinskoy ilçelerinde bulunan devlet üretme çiftlikleri bunların örneklerindendir. Thağuşe Nuh bilimini pratik alanda da gerçekleştirerek başarılarını sürdürdü.

 

Bu büyük bilim insanının 55 kadar bilimsel çalışması bulunuyor. En çok vurgulanmaları gerekenler monografileridir: “Adıge (Çerkes) elma ve armut çeşitleri” (1948), “Krasnodar Kray Fındıkları” (Krasnodar, 1952), “Adıgey Meyve Bahçeleri” (Maykop, 1956). Thağuşe Nuh’un 10’u aşkın öğrencisi yüksek lisans ve doktora tezlerini verdi.

 

Toplumsal hizmetleri de büyüktü

 

Thağuşe Nuh her zaman için toplumsal işlere de omuz veriyordu. 1930-1933 yıllarında Şapsığ ilçesi yürütme komitesi prezidyumu, Krasnodar Kray’da da “Bilim” (Шэныгъэ) adlı sivil toplum örgütü üyeliklerinde bulundu. 1965-1967 yıllarında Krasnodar Kray İl Parlamentosu’nda milletvekili (депутат) olarak bulundu, uzun süre Kuban Tarım Enstitüsü parti başkanlığını yaptı. Uluslararası konferans, sempozyum ve toplantılara aktif biçimde katıldı. Çekoslovakya, Macaristan, Avusturya, Bulgaristan, Romanya (1970’li yıllarda) ve Japonya’da (1972) bulundu.

 

Hizmeti büyük

 

Devlet bu büyük bilim insanı ve seleksiyonere, Prof. Dr. Thağuşe Nuh’a değer biçti. “Liyakat Nişanı” (Щытхъум и Тамыгъ), Emekçi Kızıl Bayrak nişanı, savaş bağlamında değişik madalyalar, VDNX (Ulusal 

 

Ekonominin Başarıları Sergisi) ile ilgili iki madalya, ayrıca takdirname olarak, kendisine 1977’de “RSFSC bilim emekçisi” ünvanı verildi.

 

Thağuşe Nuh Adıgelerin değer verdiği ilk eğitimli kişiydi, ulusun bir Miçurin’i (2) idi.

 

Thağuşe Nuh 2 eylül 1983’te aramızdan ayrıldı, ama adı ve ulusu için yaptıkları ebedi yaşayacaktır. Bu örnek insanın katkıları ve düşünceleri halen canlılığını koruyor.

 

Mamırıko Nuriyet, Adıge Mak

 

(1) – Şapsığ ilçesi, eylül 1924’te Tuapse merkezli kurulmuş ve RSFSC (Rus Sovyet Federasyonu) devlet yapısı  içinde yer almış özerk bir ulusal birim (ulusal rayon) idi. 1943’te Şapsığ rayon yürütme kurulunda ele alınan özerklik statüsü, 5 toplam üyenin  3 Rus üyesinin kabulü,  2 Adıge üyesinin ret oyu ile fesih kararı ile kaldırıldı, karar mayıs 1945’te  Moskova tarafından onanarak yürürlüğe girdi. Rayona, 1830’larda  Çerkeslerin kanını dökmüş  Rus Karadeniz Donanmasının amirali olan Lazarevsk adı verildi. Fesih gerekçesi açıklanmış mı, bilemiyoruz.

 

(2) - İvan Vladmiroviç Miçurin – Rus tarım uzmanı, botanikçi (1855-1935). Aşı ve çaprazlama gibi yöntemlerle soğuğa dayanıklı yeni bitki türleri üretmeyi ve geliştirmeyi başarmış bir bilim insanıdır.

Adıge mak, 27.09. 2018

 

Kaynak: http://www.adygvoice.ru/wp/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F-%D0%BC%D0%B8%D1%87%D1%83%D1%80%D0%B8%D0%BD/

 

Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız

 

Cherkessia.net, 9 Aralık 2019