14 Ağustos 2019, Paul Goble

 

Moskova, Ruslaşma ve cumhuriyetlerin Çerkes ve diğer Rus olmayan halkların dillerinin ölümünü hızlandırma konusunda direnmemesi yönünde baskı yapıyor.

 

Madina Hakuşeyeva, Moskova'nın, Rusçanın bu milletlerin ana dili olabileceği maskesi altında, Rus olmayanları özümsemesi ve cumhuriyet liderlerinin mücadele etme konusundaki yetersizliği veya isteksizliği Çerkesce ve diğer Rus olmayan dillerin ölümünü hızlandırıyor diyor.

 

Dr. Madina Hakuşeyeva: Dilbilimci, Filoloji doktoru.

 

Mayıs'ta yaptığı bir konuşmayı 2500 kelimelik bir makalede genişleten, Kabardey-Balkar Beşeri Bilimler Araştırma Enstitüsü'nün kıdemli araştırmacısı, Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'nde ve daha genel olarak Rusça olmayan dillerin geleceği için bu birleşik tehdidi ele alıyor. (zapravakbr.ru/…/1316-madina-khakuasheva-problema-rodnykh-ya…).

 

Hakuşeyeva, Rus olmayanların kendi dillerini bırakabilecekleri, akademisyen Valery Tishkov'un desteklediği ve Vladimir Putin'in kabul ettiği, ulusal varlıklarını riske atmadan Rusça konuşabilecekleri fikrinin yanlış olduğunu söylüyor: "Ulusal cumhuriyetlerde ve bölgelerde ulusal kimliğin yalnızca nesnel işareti anadildir: diğer tüm belirteçler türevdir."

 

Çerkes bilimci Hakuşeyeva, Moskova Etnoloji ve Antropoloji Enstitüsü'nün uzun süredir müdürü ve 1990'larda uluslar bakanı olan Tishkov'un bu fikre uzun süredir itiraz ettiğini söylüyor: (globalaffairs.ru/number/n_11152andiz.ru/673152/valerii-tishkov/iazyk-politicheskoi-natcii).

 

Tishkov şu argümanı oluşturuyor: "İlk olarak, Rusya, birçok ulustan oluşan nüfusa sahip bir devlettir ve bu durum, dünyadaki diğer ülkelerden radikal bir ayrımdır. İkincisi olarak Rusya, üyeleri Rus olabilen veya Rusların devleti oluşturan statüsünü tanıyan azınlıklı bir Rus ulusu ülkesidir."

 

Ve "üçüncüsü", Moskovalı bilimadamı, “Rusya çok kültürlü bir Rus milletine sahip, temeli Rus kültür ve dilinden oluşan ve diğer Rusyalı milletlerden (halklar) temsilciler içeren bir ulus devlettir" der.

 

"Karakteristik olarak", diyor Khakuasheva, "bu tanımların hepsi şüpheli değil: Birincisi, "birçok milletten oluşan" içinde, diğer çok uluslu ülkelerden ve özellikle de "radikal olarak" çok daha fazla ülke var; Hindistan, Brezilya ve Endonezya."

 

İkincisi, Tishkov'un söylediği şey, var olan gerçekliğin "Ruslaştırmaya ilişkin iddialı bir söz"den daha az bir tanımıdır. Üçüncü noktası ise, "Rusya Federasyonu'nun anayasadaki 65'inci maddesindeki özne konularının".

 

1990'larda Moskova, Rusçayı veya Ruslaştırmayı Tişkov'un ve şimdi Putin'in istediği şekilde zorlamadı; Rus olmayan cumhuriyetlerin liderleri, okullarda öğretimlerini ve kamusal yaşamdaki rollerini artırarak Rus olmayan dillerin hayatta kalmasını ve hatta büyümesini teşvik etmek için ellerinden geleni yaptılar.

 

Hakuşeyeva, Ancak son on yılda Moskova'nın Rusça'nın genişlemesi ve Rus olmayan dillerin daralması için Tişkov’un ve cumhuriyet liderlerinin artık dilleri savunma şansına veya kaynaklarına sahip olmadıklarını söylüyor. Onlar uzun süredir merkezden gelen bu baskıya artık direnmek istemiyorlar.

 

Madina Hakuşeyeva buna işaret etmek için Kabardey-Balkar'da dil eğitiminin durumu hakkında çeşitli istatistikler sunuyor. 1990'larda, Çerkes Dili ve Edebiyatı okuyanlar için cumhuriyetin önde gelen üniversitesinde 50 kontenjan vardı. 2012-2013 yılında bu sayı 38'e düştü ve şimdi 25'te duruyor. 2018'de sadece 15 kişi kaydedildi, 2019'da ise 17 kişi kaydedildi.

 

Hakuşeyeva, 2000 yılına kadar bu konuların yazışma yoluyla çalışılması için özel bir düzenlemenin yapıldığını ve her yıl 50 kişinin kaydolduğunu bildirdi. Ancak bu program iptal edildi. 1997 yılına kadar öğretmenlerin, dili öğretme yeteneklerini geliştirmeleri için dört ders vardı. Bu program yetersiz bir seviyeye indirildi.

 

Hükümet, 2018'den itibaren üniversitede Çerkesce ve Balkarca'nın öğretimini geliştirmek için merkezler açtığını açıkladı; "Ama hâlâ çalışıyorlar" ve kimse ne olacağını ve hatta ne zaman olacağını bile bilmiyor. Pioneerler Sarayı'ndaki diğer eğitim kursları, "çalışmayı durdurdu" diye devam ediyor.

 

Cumhuriyet hükümeti yılda 50 yeni Kabardeyce (Çerkes dili) öğretmenini mezun etmeyi planlıyor. Ancak, 2010'dan beri kimseyi kabul etmemiş veya 2014'ten beri de mezun olan olmamıştır. Bu, emekli olan veya meslekten ayrılanların yerine geçemeyecekleri ve dilin öğretiminin risk altında olduğu anlamına gelir.

 

Birçoğu Kabardeyce  veya Balkarca'nın köylerde hayatta kaldığı fikriyle kendilerini rahatlatıyor, ama bu yanlış bir umut. Evet, oradaki insanlar dillerin mutfak versiyonlarını elinde tutuyorlar ancak anadillerinin edebi versiyonlarını bilmiyorlar. 2012 ve 2018 yılları arasında yılın en iyi Çerkes romanı için bir aday yoktu.

 

 

Hakuşeyeva, "Bir edebiyat olmadan herhangi bir dil bozulmaya mahkumdur" diyor. "Bu, şu anda Kabardey ve Balkar dillerinin, konuşulduğu köylerde bile tam kapsamlı işleyişinden bahsetmenin imkansız olduğu anlamına geliyor. 17 ila 30 yaşları arasındaki gençlerin çoğu okumuyor, kendi dilinde radyo dinlemiyor ve ulusal tiyatroları ziyaret etmiyor."

 

Bilim insanı, bunun yerine "günümüz gençleri öncelikle Rusya'da Rusya Federasyonu'nun tüm alanı boyunca çevrilen bilgisayarlar ve araçlar hakkında bilgi sahibi oluyor" diyor. Sonuç olarak, "şehirlerde" anadilleriyle ilgili olarak "cehalet ya da fakirlik" ve tatmin edici bir Rusça bilgisi var"

 

Ancak, "köylerde", "anadillerinin yalnızca mutfak düzeyinde olduğu ve bütünüyle tatmin edici düzeyde bir Rusça bilgisi olmadığını" gösterirler. Bu, eğitim sisteminin okuldakiler için, şehirlerde ve kırsal kesimde olanlara farklı kurslar dengesi sunması gerektiği anlamına gelir.

 

Hakuşeyeva, dil kullanımına ilişkin diğer istatistiklerin eşit derecede veya hatta daha fazla korkunç olduğunu söylüyor.

 

2000 yılına kadar, Kabardey-Balkar ve Karaçay-Çerkesya'daki ortalama ders kitabı 6000 adet olarak yayınlandı. 2010 itibariyle, bu sayı yaklaşık 3000'e düşmüştü; Ve şimdi 2000'in altında. 2000 yılına kadar Çerkesce basılmış gazete sayısı 5000 adet idi; Şimdi onlar 2200'dür. Ve haftada beş gün yayınlandıkları yerde, haftada sadece üç kez yayınlanıyorlar.

 

Dahası, Çerkesçe (Elbrus) yayınlanan tek dergi 3000 adet iken 2000'den 1900'e kadar baskıdan düşmüştür. Kabardeyce'de kitaplar 300 ila 500 adet arasında basılıyor; Kabardey tiyatrosunda bir kriz var; Hakuşeyeva, "Çerkesce işleyen bir film evi yok." dedi.

 

Moskova, 2001 yılında Birleşmiş Milletler ''Sayısal Olarak Konuşanı Az Küçük Diller Tüzüğü'nü'' imzaladı. Ancak bugün 18 yıl sonra, Rus hükümeti henüz bunu onaylamadı. "Bu", diyor Kabardey-Balkar Cumhuriyeti biliminsanı, "devlet, bu zaman süresince, yerli halklarının ana dillerinin korunması ve geliştirilmesinde sorumluluk almaktan kaçındı".

 

Rusya Federasyonu'nun Rus olmayan tüm cumhuriyetlerindeki başlıca dillerin başı dertte ve merkezin eylemleri ve cumhuriyet hükümetlerinin eylemsizliği, anadillerin genel seviyelerinde sert bir düşüşe yol açarak, işleri daha da kötüleştiriyor. "Bu bir veya iki nesilde sonra onların ölümlerinin işareti."

 

"Kuzey Kafkasya dilleri ve kültürlerinin krizi sorunu birçok durumda genel küreselleşme ile açıklanabilir. Fakat aslında, sebep pek çok kamu görevlisi, ideolog ve Rus bilim insanı için tabu haline gelen Rus-Kafkas Savaşı'nın uzak ama yıkıcı sonuçlarından çok daha fazlası değildir.

 

Hakuşeyeva'ya göre, "şu anda, bir kimlik krizi sorunu ortaya çıkmıştır", çünkü anadili hakkında yeterli bilgiye sahip olmayanların, Rusça'dan ziyade konuşanlarla ilgilenmeleri gerektiğinde hem sosyal hem de psikolojik olarak sorunları vardı. Aslında, bu kriz "varoluşsal" bir duruma geldi.

 

Ne yapmalı? Kabardey-Balkar Cumhuriyeti bilim insanı, Rusya Federasyonu'nun yerli halklarının ulusal çıkarlarını devlet ve bölgesel düzeyde anayasalar çerçevesinde lobi yapmaya ve tek bir dile geçmek yerine, iki dillilik yoluyla elde edilebilecek "gerçek avantajlar" hakkında bir değişimle ilgili konuşmaya çağırıyor.

 

Hakuşeyeva, kriz zamanında, Rusya Federasyonu halklarının "şovenizmin patlamasının hemen ardından devreye giren kurtarıcı etno-merkezciliğini koruduğunu" söylüyor. Etnik merkezcilik savunucu, telafi edici bir karakter taşımaktadır. Bu duyarlı bir tepki ve çoğunluk tarafından şovenist davranışa karşı bir direnç biçimidir.

 

"Şu anda", diye belirtiyor, "telafi edici etnik merkezcilik", Rus-Kafkas savaşı sırasında bölünmüş olan Çerkes dünyası da dahil olmak üzere, Rusya Federasyonu'nun tüm halkları tarafından yaşanıyor. Kaybolan dil dahil olmak üzere kaybedilen ulusal temelleri yeniden kazanma, etnik bütünlüğü koruma ve Çerkeslerin tarihi anavatan ve diasporadaki dramatik durumunun üstesinden gelme girişimini temsil ediyor."

 

"Demokrasinin geri dönüşü, günümüzün yıkıcı trendlerine tek gerçek alternatif" diyor. "Bununla birlikte, telafi edici etnik merkezcilik dikkate alındığında, her olasılıktaki demokrasi ulusal bir renklenmeyi üstlenecek. Böyle bir beklenti Çerkes kültüründe ahlaki çekirdeğin geri dönüşü ve korunması için tek şans" dedi.

 

Hakuşeyeva, "çünkü uzunca bir tarihsel evrim boyunca [Çerkes kültürü] halkı, her zaman bireyin ve toplumun gelişimine ilişkin gerçek bir insancıl gelişim planını her zaman önceden öngören ve Çerkeslerin görgü kuralları olan halkın Adıge Xabze çerçevesinde gelişmesi yönetmiştir." diyor.

 

Kaynak: https://windowoneurasia2.blogspot.com/2019/08/moscows-push-for-russification-and.html?

 

Çeviri: Tlepşuko Ömer Çakırer

 

Cherkessia.net, 2 Eylül 2019