Dünyanın en eski halklarından biri Çerkesler, en eski dillerinden biri de Çerkesce (Адыгэбзэ) dir ve Çerkesçe ilk zamanlardan günümüze büyük ölçüde değişmeden aynı şekilde gelebilmiş olan bir dildir.

Öyle ki yeryüzünün ilk oluşum zamanlarını anlatan ifadelere eski söylencelerde açıkça rastlanıyor; Дунеижьыр щымыджэмыпц1эу щ1ы ф1ыц1эр щызэпц1агъащ1эм.. ( yeryüzü balçıktan katılaşmaya başladığında..)

Çerkesce sözcükler kendi içinde yapılan eylemi veya olguyu ifade eder tarzdadır ve Çerkesce'nin içinde çizme ve yazma eylemleri ile ilgili çok eski kelimeler de vardır;

Тхы, Тхэн / Yazma, Тхылъ, Тхылъымп1э / Yazının toplandığı yer, Yazının yazıldığı yer, yüzey Тхъы, 

Тхъын / Çizgi Çizme..  İlk yazı şekillerinin çizme şeklinde olması 

Тхыдэ / Tarih, Yazılı olmayan tarih..Çerkesler,'' Adiyeham txıdej ya as '' diyerek kendilerinin  çok eski bir tarihleri olduğunu belirtirler ve bundan da övünç duyarlar. Sözlü aktarımın ön planda olması biraz da buna bağlanabilir. 

Uzunyayla' dan Mezakue Cevdet' in anlatttığı, deniz ve ada temalarının geçtiği Temirkan isimli eski bir söylencede yazıdan, mektuptan тхылъ тхылъымп1э kavramlarından bahsedilir;

...Иужьым, зы тхылъ итхщ Темыркъан иритри и ныбжьэгъу гуэрэм деж игъэк1уащ , " Мы тхылъыр си ныбжьэгъум ет " жери ../ ..Sonra, Temirkan' a bir mektup vererek arkadaşına gönderdi,'' Bu mektubu ona ver '' diyerek...

Bütün bunlar bizlere binlerce yıllık tarihlerinde Çerkeslerin bir dönem bir şekilde yazıyı kullandıklarını gösteriyor. Daha sonra bu dönemi dünyada oluşan jeolojik ve toplumsal dönüşümler sonucu Çerkeslerde dil ve kültürün sözel olarak aktarıldığı uzun bir dönem takip etmiş ve son dönemlere kadar bu şekilde gelmiş, uzun süren savaşlar, soykırım ve sürgün halkın yazı diline geçip üretim yapmasını geciktirmiştir. 

Bu şekilde yazısız uzun bir dönem geçtikten sonra tarihin, dil ve kültürün sözlü aktarımın artık mümkün olmadığı günümüz dünyasında, aradaki bu kayıp zamanı da telafi etmek amacı ile, yazmak, hem de çok yazmak gereği oluşmuştur.

Bu noktada neleri yazacağımız, nasıl yazacağımız, neleri öncelikle yazmamız gerektiği konusu gündeme geliyor. Kültürümüzün en önemli aktarıcılardan olan Çerkesçe ile yazmanın önceliğimiz olması gerektiği açık. Bunun yanında, anlaşılabilirlik ve tanınabilirlik açısından diğer bütün diller ilede yazmamız gerekir.

Peki, yazarken önceliğimiz hangi konular olmalı?

Geçirdiğimiz soykırım ve sürgün, maruz kaldığımız toplumsal travmalar ve derin asimilasyon sonucu tarih bilincinden ve kültürel değerlerimizden büyük ölçüde koparıldığımız gerçeği karşısında, öncelikle bu konulara ağırlık vermemiz gerektiği söylemek yanlış olmaz sanırım; yani, öncelikle tarihimizi ve kültürümüzü doğru bir şekilde ortaya koymalıyız. 

Şüphesiz dünyadaki hiç bir toplum tamamıyla güzel değerler ve iyi unsurlar ile bezeli değil, olması da mümkün değil zaten. Çerkeslerde de öyle, ancak bizim bu gün için önceliğimiz toplumumuzun bu yönlerini değil, hiç bilinmeyen veya yanlış bilinen, unutulmuş, unutulmak üzere olan kimliğimiz ile güzel değerlerimizi sağlam bir şekilde ortaya koymak olmalıdır. Şüphesiz o zamanlarda gelecektir ama dünyadaki hiç bir toplumdan fazla olmayan, köklü tarihimizde ve kültürümüzde çok az yer işgal etmiş olan olguları ön plana çıkartarak bu günden işlemek restorasyon sürecimize zarar verme potansiyeli taşır. 

Yazanları gerektiğinde uygun bir dille eleştirelim ama eleştirirken de destekleyelim.

.

Çerkesya’ da bulunan yazıtlar.