Karakter boyutu :
21 Mayıs: Öncesi ve Sonrası - 2
05 Haziran 2018 Salı Saat 12:14
1859 yılında Şamil Ruslara teslim olmuş, Çenistan ve Dağıstan'da savaş sona ermişti. Batıya doğru, Kuban'ın kolu Laba Irmağına değin topraklar, ardından Orta Kuban ve Orta Laba solunda yaşayan Bjeduğ, K'emguy, Besleney, Kuban Kabardeyler ve daha batıdaki Abzahlar (Abadzeh), 1860 yılı başlarında da Karadeniz kıyısında, Anapa ve Ṡemez (Novorossiysk) yöresinde yaşayan Natuhaylar bağlılık yemini vererek Rusya'ya bağlandılar.
Geride Şapsığlar kalmıştı. Küçük kıyı toplulukları Vıbıh (Soçi yöresi), Ciget (Gagra yöresi) ve Ahçıpslılar da (Adler'in doğusunda dağ köyü halkı) Rusya'ya bağlanmamıştı.
Şapsığlar bağımsızlıklarını korumak için General Yevdokimov'un birlikleri ile çarpışıyorlardı. 1860 yılı böyle geçti.
Öte yandan 10 bin Kabardey'in Nalçik'ten tren yolculuğuyla Kuban'ın kuzeyinden geçerek Rus limanlarına geldiğini, Türkiye Uzunyayla'ya göç ettiğini bir önceki bölümde yazmıştık. Bu bir sürgün uygulaması değildi, istemeyenler yerlerinde kalmıştı. Ayrıca, herhangi bir Rus resmi sürgün kararı olmamasına karşın, Rus yönetimindeki Çerkes, Abazin ve Nogayların birçoğunun, aynı dönemde Türkiye'ye göç ettiklerini biliyoruz.
Bu sonuncu kafileler kendilerine yer gösterilerek dağlardan indirildiler. Gösterilen yerleri beğenmeyenler Türkiye'ye göç ettiler. Her küçük köyün başında bir köy beyi (pşı) bulunuyordu. Ruslar ise küçük köyleri büyük köyler biçiminde bir araya topluyorlardı. Bu da birçok köy beyinin tasfiyesi anlamına geliyor, bu gibi beyler, haliyle taraftarları ve köleleri ile birlikte Türkiye’ye göç etmeyi yeğliyor olmalıydılar. Bu son göçlerin ayrıntılarına ilişkin bilgilerimiz yeterli değildir.
1861 yılı başlarında Abzahlarla Rus yönetimi arasında sorun baş gösterdi. General Yevdokimov'a göre Abzahlar Rusya'ya verdikleri bağlılık yeminine sadık kalmamışlardı. 1859 yılında Abzahlar liderleri Naib Muhammed Emin ile birlikte Rusya'ya bağlılık yemini vermişlerdi. General'e göre, Abzah arazisine gelen Vıbıh ve Ahçıpsı süvarileri ile birleşen Abzahlar Rus karakollarına saldırmış, yağmalama faaliyetlerine katılmışlardı. Adıge tarihçi Ç'ırğ Ashad bunu kabul etmiyor. Buna göre Rus yurttaşlık sözleşmesinin iptal edilmesinin sorumluluğu Abzahlara değil, Rusya'ya aittir.
Yevdokimov, Şapsığlar dışında Abzahlara da ilişkin yeni bir harekât başlattı. Aynı yıl Şapsığlar Abzah ve Vıbıhlarla birleşerek 25 Haziran'da (eski takvim 13 Haziran) Soçi'de Büyük Bağımsızlık Meclisi (Ŝhafitnığe Xeseşxo) oluşturdular. Meclis Ruslarla barışçı çözüm yollarını ararken, bir yandan da yurt savunması kararı aldı ve seferberlik ilan etti. Yeni bir demokratik devletin temelleri atıldı. Bkz. http://cherkessia.net/makale_detay.php?id=3291
Eylül 1861'de Adıgelerin Rus II. Aleksandr ile bir buluşması oldu. İmparator II. Aleksandr, direnen topluluklara ilişkin iki şık ileri sürdü: Yaşadığınız yerleri boşaltın, boşalttığınız yerlere karşılık size vereceğimiz Kuban Nehri solundaki düzüklere yerleşin veya Türkiye'ye göç edin...
Bazı Adıge yazarlar, Adıge sözcülerin İmparatoru kızdıracak sözler söylediklerini, bunun bir sonucu olarak durumun daha da kötüleştiğini yazıyorlar. Doğru olabilir mi?
İmparator, Adıgelere ilişkin sürgün kararını vermişti. İç veya dış bir sürgün olacaktı. İmparator’un amacı, bu kararını savaşsız ve en az bir masrafla uygulamak idi. İmparator, aslında Adıgeleri Türkiye'ye göndermeyi amaçlamıştı. Boşaltılacak yerlere karşılık gösterdiği yerler ise tatmin edici değildi, ilkönce alan olarak azdı, Çerkeslerin hepsini alacak genişlikte değildi, ayrıca çoğu yeri bataklık ve sıtma yatağı ölüm tarlaları niteliğindeydi.
Rus Ordusu sonbahar ve kışı hazırlık içinde geçirdi. 10 Mayıs 1862'de sürgün kararı yayınlanarak yürürlüğe sokuldu. Karara göre, Yevdokimov komutasındaki Rus Kuban Ordusuna Dağlıları topraklarından çıkartma emri ve yetkisi verilmişti.
1863 yılı ortalarında Abzahlar Rus komutanlığının öne sürdüğü koşulları kabul ederek savaştan çekildiler. Abzahlar kendilerine gösterilen yerlere yerleşmeye veya Türkiye'ye göç etmeye başladılar.
Abzahların savaştan çekilmeleri sonucu, geride Şapsığlar ve onlara destek veren Vıbıhlar kalmıştı.
Çok geçmeden, Kasım 1863'te Şapsığlar da Ruslarla anlaşmaya vardılar ve silah bıraktılar. Anlaşmaya göre Şapsığlar 18 Mart 1864 günü akşamına değin (eski takvim - 6 Mart) köylerinde kalacak, ardından Türkiye'ye gideceklerdi. Daha önce de belirttiğimiz gibi Türk ve Rus yetkililer Çerkes nüfus transferini birlikte düzenlemekteydiler.
Şubat 1864'te karların erimesi üzerine değişik noktalardan harekete geçen Rus birlikleri kıyıda Tuapse'de buluştular ve oradan hareketle, 20 gün gibi kısa bir süre içinde Şahe Irmağına, Vıbıh sınırına ulaştılar. Vıbıhlar küçük bir direniş gösterisinden sonra dağıldılar ve temsilciler göndererek boyun eğdiler. Nisan ayı başlarında komutayı Yevdokimov'dan devralan Grandük Mihail Nikolayeviç (İmparator’un kardeşi) Soçi yöresine geldi, Adıge kabileleri temsilcilerini tek tek kabul etti, kendilerine bir ay süre verdiğini, bu bir ay içinde topraklarını boşaltıp kıyıya inmelerini ve Türkiye'ye göç etmelerini emretti. "Boşaltacağınız topraklarınıza Rusları yerleştireceğiz" dedi.
Koca bir ülke Rus askerlerinin insafına terk edilmişti. Kafileler kafileleri izliyor, kıyılarda derme çatma kulübeler kuruluyor, her gelen gemi tıka basa insanla dolduruluyordu. Binlerce kişi hastalık, açlık ve çaresizlik içinde çırpınıyordu. Salgın hastalık nedeniyle Çerkesler karşı sahildeki, Türkiye'deki şehirlere sokulmuyor, çocuklar ve güzel kadınlar Çerkes esir pazarlarında ölü fiyatına satın alınıyordu.
Sonuç olarak Karadeniz kıyısı hinterlandında ve Rumeli topraklarında Çerkes yerleşimleri oluştu.
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı Çerkeslere son darbeyi indirdi. Rumeli'deki Çerkes nüfus Rusya'nın 1878 Berlin Barış Antlaşması'na koydurduğu bir madde gereğince Osmanlı'nın Asya ve Afrika topraklarına göç ettirildi. Ayrıca Kafkasya’dan çoğu Abzah ikinci büyük bir göç dalgası yapıldı.
Çerkeslerin izleyen tarihi serüvenini, vaktim olduğunda başka bir yazımda yazmaya çalışacağım. Saygılar.
Bu yazı toplam 5151 defa okundu.
Bu yazıya yorum eklenmemiştir.