Adıge Cumhuriyeti ile ilgili verdiğim bilgilerde esasta değil, teknik anlamda bazı hatalar oldu. Doğrusu şöyle: Adıgeler 5 değil 6 seçim çevresinde yoğunlar. Senatoda seçim çevreleri (okruglar) ikişer değil üçer üye seçiyorlar. Adıgey'de 9 seçim çevresi var (7 ilçe ve 2 kent/ Maykop ve Adıgekale biçiminde). RF'de kent bir statü. Örneğin 14 bin nüfuslu Adıgekale'nin kent statüsü var, ama Tahtamukay ilçesindeki 30 bin nüfuslu Yablonovski köy (belde) statüsünde ve Xase seçimi açısından bir seçim çevresi olmuyor.Her bir seçim çevresi senatoya 3x9= 27 üye seçiyor. Örneğin 10 bin nüfuslu ilçe ile 200 bin nüfuslu eşit, her biri üçer üye seçiyor. 6 küçük seçim çevresi ile Maykop kentinde Adıge nüfus var. Dolayısıyla senatoda büyük çoğunluk Adıge temsilcilerde oluyor.Bu kanat/ senato, azınlıktaki Adıgece konuşanlara eşit temsil olanağı (paritet denen şeyi) sağlama anlamında önemli. Diğer 27 üyeye gelince, küçük seçim çevreleri birer ikişer üye çıkarırken, Rus çoğunluk nüfuslu Maykop ve Cece ilçeleri ile başkent Maykop seçim çevresine üye çoğunluğu düşüyor.
Böylece 54 üyeli Xasede (Adıge Meclisinde) çoğunluk Adıge temsilcilerde (milletvekili) oluyor. Ayrıca anayasa değişikliği de katı ve zor kurallara bağlanmıştır. Düzeltir, özür dilerim.
Bir çok sorulacak soru var. Vahim bir durum..!!!
Adığelerin kendilerini toparlamaları ve birlik ve beraberlik içinde hareket etmeleri gerekirken içlerine bir kurt yeleştirmeleri; tekrar bir çöküşe işarettir.
Allah Adığelerin akıllarını toplamasını birlik ve beraberlik içinde hareket etmelerini nasip etsin.
Sayın Açumıj Hilmi’nin yazısında, Adıge Cumhuriyeti’nde Adıge kökenli bir vekilin parlamento (Хасэ) başkanı olarak seçilmesi gibi bir geleneğin bulunduğu, şimdiki Başkan Thakuşın Aslan tarafından bu geleneğin değiştirildiği söyleniyor. Böyle bir geleneğin bulunup bulunmadığını bilemiyorum.
Önce şunu belirtmemiz gerekir, Adıge Cumhuriyeti, ilke olarak, Adıge etnik varlığı esas alınarak oluşturulmuştur, cumhuriyetin, Adıge halkının geleceğini güvence altına alan düzenlemeler yapılmıştır. Bunu değiştirmek yeni sorunlara yol açmak anlamına gelir. Örneğin Adıgeler nüfusun % 25, 2 (107 bin), Ruslarsa % 63, 6 (270 bin) kadarı. Adıgeler nüfusun azınlığı. Adıge etnik varlığı ve Adıge temsili nasıl koruma altına alınıyor? Bunun için kriterler var. Esas olanı ilkesel, anayasal ve yasal kriterlerdir, gelenekler/ teamüller daha sonra gelir. Anayasal ve yasal bağlamda, Adıge Cumhuriyetinde (AC) oluşturulmuş olan seçim çevreleri düzenlemesine bakmak gerekir. Bunlar cumhuriyetin kuruluş ilke ve temelinde yer alır. Değiştirilmeleri kolay değildir, kargaşaya yol açar. Adıgeler 9 seçim çevresinden 5’inde (Tahtamukay, Adıgekal, Tevçoj, Krasnogvardeysk, Şevgen ve Koşhabl) toplu olarak yaşıyorlar. Ayrıca başkent Maykop'ta da önemli bir Adıge nüfus vardır. Bu ilk 5 çevre küçük nüfuslu yerlerdir.
Çevrelerde iki ayrı seçim usulü var; ilki, seçim çevresi nüfusunun temsili usulüne dayanıyor ve 27 üye seçiliyor, bu üyelerin çoğu Rus azı Adıge oluyor. İkinci kanat, buna senato da deniyor, her çevreden 2 üye seçiliyor ve toplamı 27 üyeden oluşuyor. Çevre (ilçe ve kent) çoğunluğunun Adıge ağırlıklı olması, o yerler tarihsel anlamda Adıge olduğu için, üyelerin çoğu Adıge oluyor. Ayrıca, dediğimiz gibi başkent Maykop’ta da önemli bir Adıge nüfusu var, oradan da Adıge vekiller seçiliyor. Sonuç olarak Adıge Cumhuriyeti Parlamentosunda (Хасэ) çoğunluk (Adıge nüfus azınlık olsa bile) Adıge üyelerden oluşuyor (54 üyenin en az 30 ve daha fazlası Adıge oluyor).
Tarihsel olarak dememiz, bu seçim çevrelerinin, cumhuriyetin kuruluşu öncesinde (1991 yılı öncesinde), yani Adıge Özerk Oblastı döneminde oluşturulduklarını belirtmek içindir. RF mevzuatına göre, ilçe ve kentlerin her biri birer seçim çevresidir. AC Anayasası ve mevzuatı da bu seçim düzenlemesine dayanır.
Bu arada önemli olan bir nokta da, seçilenlerin kişiliğidir. Örneğin kişi Adıge’dir, ama Rus’tan çok Rusçu olabilir. Kişi Rus’tur, ama Adıge haklarını savunan biri de olabilir, yani Rusçuluğa karşı ve eşit haklardan yana biri olabilir.
Şu durumda Adıgeleri temsil eden en garantili kurum Adıge Parlamentosu’dur (Хасэ’dir). Başkan ve onun tarafından atanan Bakanlar Kurulu ise parlamento dışı bir oluşumdur, Başkan Moskova’dan atanmıştır, direnme gücü zayıftır, Şevmen Hazret örneği ortada. Başkan, göreve başlamak için bakanlar kurulu gibi Xacэ ’den onay alır. AC Parlamentosu istemezse bir Rus üyeyi Xacэ Başkanı olarak seçmeyebilir. Gelenek ya da teamülün bağlayıcılığı yoktur. Başkan Thakuşın Aslan’ı bu bağlamda değerlendirmek gerekir. Ayrıca şimdiki Adıge başbakanı öncesinde bir Rus başbakanı vardı. Bunu da bilmek gerekir.
Aynı şekilde Adıge Cumhuriyeti seçmen çoğunluğu bir Adıge yerine bir Rus’u da Başkan (lışha/ devlet başkanı) olarak seçebilir, yasal bir engel yoktur, bütün bunlar olabilir şeylerdendir.
Bu gerçeler ışığında Adıge Cumhuriyeti Parlamentosu’nu sadece Adıgelere dayalı bir parlamento (etnik parlamento) olarak görmemek gerekir. Rus üyeler atanmış kişiler değil, cumhuriyet seçmenleri tarafından seçilmiş milletvekilleridir. Bir Rus Xacэ'ye başkan seçilmişse, seçen kişi Thakuşın Aslan değil, Adıge Cumhuriyeti Parlamentosu üye çoğunluğudur.
Bu bilgileri, doğru bilgilendirme amacıyla belirtme gereği duydum.
Saygılarımla.